Deze pagina is een eerbetoon aan mijn ouders. Wie ik nu ben en hoe ik me ontwikkel, heb ik te danken aan hen beiden. Helaas zijn ze allebei veel te jong overleden, maar ik ben ze dankbaar voor wat ze mij geleerd hebben. Moedig te zijn en vooral doorzettingsvermogen te hebben om dingen voor elkaar te krijgen..Ik ben nog steeds trots op mijn ouders.

Pand ‘Monet’ het levenswerk van Jan Hartog

Door Klaas Faber
(Noordhollands Dagblad, dagblad Zaanstreek donderdag 11 juli 1996)

Zaandam – Op 20 maart overleed op 62-jarige leeftijd Antje Hartog-Ristjouw. Haar man Jan was haar in 1983 al voorgegaan. Hij was nog maar 53 jaar. Zij bewoonden met hun gezin het Zaanhuis Oostzijde 221, het huis dat wereldberoemd is geworden door het schilderij dat de Franse schilder Claude Monet er van maakte. Hun ideaal was dit monument, dat bij hun huwelijk in 1961 in niet zo’n beste staat verkeerde, zijn oude glans terug te geven en te conserveren. Zij wilden in dat huis wonen, er een gezin stichten en samen oud worden.
Dat laatste was hun niet gegeven.

Jan en Antje wisten waar ze aan begonnen. Jan kende het huis als zijn broekzak. Vanaf zijn twaalfde jaar had hij er met zijn ouders gewoond en voor een kind was geen mooier huis denkbaar, gelegen aan het water, groot, romantisch met vele vertrekken en schuilplaatsen.

Jan wilde het huis terugbrengen in de staat waarin het verkeerde toen Monet zijn scherpe oog liet vallen op dit pand als een van de mooiste Zaanhuizen. De schilder heeft zich wel enige vrijheden veroorloofd. Naast het hoofdmotief is op het doek zichtbaar een deel van het boerderijtje van wed. Hottentot. Dat stond eigenlijk iets verder, maar Monet haalde het dichterbij omdat hij de mooie klokgevel wilde meenemen. 

Boerderijtje

Het boerderijtje is allang verdwenen, maar de gevel bestaat nog steeds. Hij werd geplaatst voor het pand Kopermolenstraat 3, tot hij zich ook daar niet kon handhaven. Nu kunnen we de gevel terugvinden voor een huis aan de Lagedijk in Zaandijk. In de Zaanstreek is een gevelverhuizing niet ongewoon. 

Het was een heel karwei waar Jan aan begon. Het houtwerk aan de gevels moest totaal vernieuwd worden. Jan was handig, wat zijn ogen zagen, kon hij maken. Zo begon hij aan een levenswerk, want de restauratie nam zijn vrije tijd geheel in beslag. 

Antje had ook veel interesse in de geschiedenis van het huis en van de Zaanstreek in het algemeen, ook al was ze geen Zaanse. Zij kwam uit Amsterdam-Noord en uit haar familienaam af te leiden, zouden haar wortels wel eens kunnen liggen in Oost-Europa. Zij bezat een authentiek Zaans kostuum en bij heel wat Zaanse activiteiten was zij in die klederdracht te bewonderen. 

Jan deed geen half werk. Hij kocht een oude tjalk, die jaren voor het huis heeft gelegen. Het schip diende als opslagplaats voor bouwmaterialen en werkplaats. Als er bij de afbraak van een pand aan de Zaan goed materiaal vrij kwam, was Jan er bij. Zijn budget was maar bescheiden. Toen de in slechte staat verkerende sierornamenten moesten worden vervangen, kon hij beslag leggen op goed hout afkomstig van het oude Kurhaus in Scheveningen. 

Houtsnijden

Jan kon veel, maar beeldhouwen en houtsnijden is toch een speciaal vak. Hoe kwam hij aan een houtsnijder die dit werk als een 18e eeuwse vakman zou kunnen volbrengen. Jan vond zo’n man, ver van huis, in het Drentse Vledderveen. Het duurde wel lang, maar de kuif, de makelaar en de sierkrullen kwamen klaar.

De schuur was in die tijd nog een koetshuis, maar wie heeft er nu nog een koets. Nadat zowel de noord- als de westgevel helemaal vernieuwd waren, op het sierwerk na, begon Jan het oude koetshuis zijn oude bestemming te hergeven, maar wat is een koetshuis zonder koets. Hij slaagde erin zo’n antiek vierwielig vehikel op de kop te tikken, maar hij wilde ermee rijden ook.

Pony

De familie had voor de kinderen, het gezin werd gezegend met vijf dochters, een pony gekocht. Er was al enig contact met de landelijke rijvereniging Amethyst. Daar nam Jan les in het mennen van een koetspaard. Hij zag zichzelf al ’s zondags, gekleed in een ouderwets zwart kostuum samen met Antje op de bok langs de Zaanse dreven rijden, maar het zou anders lopen. Veertien dagen nadat Jan de pannen op koetshuis had gelegd, stierf hij, 53 jaar oud. 

Sierstukken

Het was of de wereld voor Antje ineen stortte. Toch nam ze het moedige besluit in het grote huis te blijven wonen en het werk van Jan zo goed mogelijk voort te zetten, maar de man die alles kon was er niet meer.

De houten sierstukken hebben jarenlang in het koetshuis opgeslagen gelegen. Antje wist niet wie ze zou moeten aanbrengen en wie het zou betalen.

Pas in 1990-’91 zouden onder leiding van P. Van Nugteren de ornamenten die een houten Zaangevel tot een pronkgevel maken worden aangebracht.

Volle glorie

Nu staat het huis er weer in zijn volle glorie bij. ’t Mooist is dat te zien vanaf de Prins Bernhardbrug, want als een echt Zaanhuis toont het zijn beste zijde naar het water.

Het huis wordt na Antjes dood bewoond door een van haar dochters. Het is voor haar veel te groot en het is vrij zeker dat zij er niet zal blijven. Zaanstad mag zich daarover wel zorgen maken. Het huis is binnen ook nog zo origineel. Dat zou zoveel mogelijk intact moeten blijven. In de prachtige Zaankamer, met aan drie zijden gezicht op de levendigheid van de Zaan, staat een fraaie plattebuiskachel, die nog steeds met hout gestookt wordt. Het gezin Hartog heeft zoveel mogelijk de meubilering bij dit huis aangepast. 

Het huis is een van de mooiste monumenten van Zaandam en net zo gemakkelijk over het water als over de weg bereikbaar. Het zou een prachtige oudheidkamer kunnen worden, maar Zaandijk heeft al zo’n kamer.

In Zaandam zijn veel grote industriële en handelsondernemingen. Het pand zou een ideaal ontvangsthuis kunnen zijn voor belangrijke gasten. Een soort culturele sponsoring. Claude Monet heeft miljoenen bewonderaars, zeker in Frankrijk. Zaandam zou met dit prachtige ‘Monethuis’ heel wat meer Franse toeristen kunnen trekken dan Russen naar het Czaar Peterhuisje. 

Klazien Hartog groeide op aan de Oostzijde in Zaandam, in het huis dat Monet schilderde

Vreugde en verdriet in ‘huis van Monet’

Tekst en foto: Elly Molenaar

ZAANDAM – Klazien Hartog woont in het Kalf, maar in haar woning is het ‘één en al Oostzijde’. De woonkamer hangt vol met afbeeldingen van het ‘Huis van Monet’ aan Oostzijde 221. Duizenden herinneringen heeft Klazien dan ook aan haar ouderlijk huis dat Monet in 1871 schilderde. Fijne, maar ook verdrietige. Langs het huis wandelen of fietsen, doet de Zaandamse nog steeds niet graag.

,,Dan raak ik geëmotioneerd”, zegt ze. ,,Het huis was ontzettend belangrijk voor mijn ouders. Het was hun levenswerk. Hun droom was om het monumentale pand terug te brengen in originele staat, precies zoals Monet het destijds zag. De Zaanse klederdracht lag al klaar voor de housewarming. Maar zover is het helaas nooit gekomen. Ze zijn veel te vroeg overleden.” In 1996 overleed de 62-jarige Antje Hartog. Haar man, Jan Hartog, ging haar in 1983 voor, op 53-jarige leeftijd.

Klazien en haar vier zusters hadden tijd nodig om na te denken wat ze moesten doen met het levenswerk van hun ouders. ,,We wilden het huis in geen geval leeg laten staan. Elf maanden lang, na de dood van mijn moeder, heb ik er daarom gewoond. Langzaam haalden we het leeg en uiteindelijk is het verkocht. Een hele moeilijke periode, waarin veel herinneringen bovenkwamen.” In 1961, toen Antje en Jan Hartog trouwden, verkeerde het huis aan de Oostzijde in een niet zo beste staat. ,,Ze wilden het in stand houden, vonden het prachtig. In elk geval probeerden ze te voorkomen dat het pand naar de Zaanse Schans zou verhuizen. Hun hele leven stond vanaf dat moment in het teken van het huis. Mijn vader deed veel zelf en beetje bij beetje kreeg het huis zijn oude glans terug.”

Toen Jan overleed, stond Antje er ineens alleen voor. ,,We hebben wel eens tegen haar gezegd dat ze eigenlijk naar een modern appartement in Castricum zou moeten verhuizen. Maar mijn moeder wilde de droom van mijn vader en haar afmaken. Mijn ouders voelden een hele diepe liefde voor elkaar en hun gezamenlijke levensdoel was het huis. Mijn moeder heeft zich altijd enorm verdiept in de historie van het huis. Zo is ze zelfs afgereisd naar Giverny in Frankrijk, naar het laatste huis van Monet, om de oude Zaanse verfkleuren te achterhalen die hij daar gebruikt had. Ze heeft uiteindelijk ons huis van binnen geschilderd in de kleuren die vroeger in Zaanse huizen gebruikt werden. En de gordijnen bij de bedsteden had ze gemaakt van originele chintz.” De buitenkant van het huis voegen en schilderen waren de laatste projecten die in de planning stonden. Daarvoor vroeg Antje subsidie aan bij het rijk. ,,Die is pas toegezegd toen mijn moeder al ziek was. Kort daarna is ze overleden en ze heeft haar droom dus nooit kunnen waarmaken. Het huis hebben mijn zussen en ik uiteindelijk verkocht met de toegezegde subsidie voor het voeg- en schilderwerk erbij.”

Klazien zit vol herinneringen aan haar jeugd in het huis aan de Oostzijde. Als ze erover vertelt, vormt zich een glimlach op haar gezicht. ,,Er waren zoveel uitstekende verstopplaatsen in dat huis”, lacht ze. ,,Als je bijvoorbeeld helemaal achterin de kast ging zitten, dan was er zo een half uur voorbij zonder dat je gevonden werd. Als je dan tevoorschijn kwam, waren je zussen alweer een ander spelletje aan het spelen.” In het huis zit ook een schuilplaats waar tijdens de Tweede Wereldoorlog joodse onderduikers gebruik van hebben gemaakt.

Klazien is trots op haar ouders. Omdat ze het huis zoveel van zijn historie hebben teruggegeven. ,,Er aan terugdenken, brengt me zowel vreugde als verdriet.”